Beyin hasarlarından sonra ve nörolojik hastalıklarla birlikte farklı tipte bilişsel bozukluklar görülmektedir ve bu bozukluklar kişinin günlük yaşamını, fonksiyonel düzeyini, bağımsızlığını sosyal, kültürel ve mesleki işlevselliğini ciddi biçimde etkilemektedir.

Bilişsel Rehabilitasyon; beyin hasarları sonrası kaybedilen dikkat, yürütücü işlevler, bellek, dil, görsel algı-yapılandırma gibi alanlarda ortaya çıkan bilişsel işlevlerdeki bozulmaları düzeltmeye veya azaltmaya, geri kazandırmaya ve kaybolan işlevselliği yeniden yapılandırma hedefine yönelik teorik bilgi ve rehabilitasyon becerilerinin kazandırılmasını amaçlar.

Bilişsel Rehabilitasyon nöroloji, psikiyatri, fizyoterapi, ergoterapi gibi birçok disiplin ile ilişkili “multidisipliner” bir alandır. Bu alanlardaki uzman eğitimciler tarafından pratik ve teorik eğitimler verilmelidir. Nöropsikometri ve yeni noninvaziv nöromodülasyon teknikleri uygulamaları hastaların tedavilerinde başarı sağlar.

Bilişsel Rehabilitasyonun Hastalara Sağlayacağı Katkılar:

Bilişsel Rehabilitasyon; sonradan ortaya çıkan veya gelişimsel beyin hasarlarından ve nörodejeneratif hastalıklarda dahil olmak üzere her türlü nörolojik hastalıklarla birlikte ortaya çıkan farklı tipte bilişsel bozuklukların rehabilitasyonunu kapsar. Beyin hasarları sonrası kaybedilen veya azalan dikkat, yürütücü işlevler, bellek, dil, görsel algı-yapılandırma gibi alanlarda ortaya çıkan bilişsel işlevlerdeki bozulmaları düzeltmek veya azaltmak, geri kazandırmak ve kaybolan işlevselliği yeniden yapılandırmak, ilerleyici durumlarda ilerlemeyi yavaşlatmak ve işlevselliği korumak amacıyla bilişsel rehabilitasyon terapistleri tedaviyi planlar, uygular ve sonuçlarını takip eder.

Bilişsel Rehabilitasyon Terapistlerinin Görevleri:

1. Bilişsel Bozukluğun Şiddet ve Paterninin Nöropsikometrik Olarak ve Tüm Yönleriyle Değerlendirilmesi

1. Bağımsız olarak bilişsel bozukluğu olan hastalarda bozukluğunun şiddetinin ve paterninin tüm yönleriyle belirlenmesi, bu yolla bilişsel rehabilitasyonun planlanması ve tedavinin gidişatını izler. Bu amaçla beyin-davranış ilişkisini anlamaya yönelik ölçme ve değerlendirme araçları olan her türlü nöropsikolojik testleri uygular.
2. Değerlendirme sonrasında hasta korunan ve hasara uğrayan bilişsel, davranışsal, emosyenel ve fonksiyonel becerilerini ve kapasitelerinin kayıtlarını tutar.
3. Terapist, nöropsikolojik değerlendirme sonrasında korunduğu ve hasara uğradığı belirlenen bilişsel işlevleri esas alarak etkilenen işlevlerin yeniden kazanılması ya da hastanın korunan becerileri aracılığıyla telafi edici mekanizmaları kullanmaya yönelik rehabilitasyon programını hazırlar.
4. Gerektiğinde yaptığı değerlendirmeler ile ayırıcı tanı ve lezyonun lokalizasyonu gibi klinik özelliklerin saptanmasına katkı sağlar. Hastanın tedavisine katkı sağlayacak diğer paydaşlar ile bulguları paylaşarak multidisipliner ve daha etkin bir tedaviye destek olur.
5. Hasta ve ailesinin beklenti ve ihtiyaçlarını belirler.

2. Bilişsel Rehabilitasyon-Terapisinin Uygulanması

1. Hastanın günlük hayatına geri dönebilme ve bağımsız hareket edebilme hedefleri çerçevesinde rehabilitasyon programına başlamadan önce hastaya bakım veren kişilere uygulanacak olan programın hedef ve aşamalarını açıklamalıdır. Günlük yaşama adapte süreci için eğitim verilmelidir.
2. Hasta için planlanan Bilişsel Rehabilitasyon programının uygulanması ve uygulama esnasında gerekli düzeltmeler yapılmalıdır.
3. Rehabilitasyon uygulaması esnasında gereken konsültasyonların istenmelidir.
4. Gerekli olan durumlarda invaziv olmayan beyin uyarım teknikleri tedavi amacıyla hastaya uygulanmalıdır.

3. Değerlendirme ve Takip

1. Hastalığın seyri ve uygulanan programın etkinliğini anlamak amacıyla terapist hastaya özgü belirlenen aralıklarla nöropsikolojik değerlendirme testlerini tekrarlar.
2. Hasta ile ilgili son değerlendirmeyi yapmadan önce içerisinde terapistin de bulunduğu farklı uzmanlık alanları barındıran multidisipliner ekip üyeleriyle bilgi paylaşımına başvurur.
3. İşlevselliği en yüksek düzeye getirmek amacıyla programda tanımlanan adımlarda değişikliğe gidebilir.

4. Araştırma

Toplumda bilişsel işlevlerdeki bozuklukların sıklığı ve koruyucu yöntemlerin geliştirilmesine yönelik araştırmalar yapılmalıdır.

Verilecek Hizmetin Hastalara ve Topluma Sağlayacağı Katkılar:

Bilişsel bozukluklar, çeşitli hastalıklara ya da travmalara bağlı olarak genç yaştan ileri yaşa kadar her yaş grubunu etkileyebilen ve kişinin bellek, dil, dikkat, plan yapma becerisi gibi zihinsel işlevlerini bozan durumları tanımlamaktadır. Bilişsel bozukluklar, kişilerin yaşantısını aniden ya da ilerleyici bir şekilde değiştirebilir ve bu değişiklikler dürekli veya geçici olabilir.

Aniden ortaya çıkan edimsel beyin yaralanmaları (strok, hipoksik ensefalopati vs.) ile Alzheimer ve Parkinson hastalığı gibi demansa yol açan kronik hastalıklarda bu bozukluklar ilerleyici seyreder ve kişilerin günlük yaşamlarındaki bağımsız yaşam becerilerini ve toplumsal katılımlarını etkiler.

Yaşlanan nüfus ile birlikte bu hatalıkların sıklığının artması hasta yakınlarına ve topluma sosyal ve mali olarak önemli bir bakım yükü getirmektedir. Bilişsel bozukluklara yol açan ilerleyici hastalıklarda hastalıktan tamamen iyileşmeyi sağlayıcı ya da hastalıktan koruyucu tedaviler henüz mevcut olmasa da ilaç tedavilerinin yanında rehabilitasyon çalışmaları ile kişilerin bilişsel kapasitelerinin korunması ve bağımsız yaşam becerilerinin arttırılması hedeflenir. Böylece hastaların hayatında farklı alanlarda sağlanan iyileşmeler ile yaşam kaliteleri artarken aynı zamanda bakım verenleri ve toplum üzerinde oluşturdukları yükün hafiflemesi sağlanır. Trafik kazaları ya da ateşli silah yaralanmaları nedeniyle travmatik beyin hasarına bağlı olarak ortaya çıkan bilişsel bozukluk, demiyelinizan hastalıklar (multiple Skleraz vs) göre daha genç bir popülasyonu etkilemekte ve hastalığın şiddetine göre değişmekle birlikte bilişsel rehabilitasyon çalışmaları bu grupta daha iyi sonuç vermektedir.